Zorg voor een sterke governancedriehoek
De rol van de medezeggenschap is de afgelopen jaren langzaam veranderd, merkt Merijn, lid van de Raad van Toezicht van de Gooische Scholen Federatie. ‘Traditioneel zien medezeggenschapsraden vooral toe op de rechten van medewerkers, leerlingen en studenten. Tegenwoordig zie je echter steeds vaker dat de medezeggenschap wordt uitgedaagd om op strategisch niveau mee te denken over het beleid van de instelling. In de praktijk bekleden de meeste medezeggenschapsraden tegenwoordig een positie ergens tussen die twee uitersten in: tegendenkende kracht aan de ene kant, meedenkende partner aan de andere.’
In het primair onderwijs en een deel van het voortgezet onderwijs ligt de nadruk volgens Merijn nog vooral op de traditionele rol van de medezeggenschap als bewaker van rechten en plichten. In een deel van het vo (en ook in het hoger onderwijs) vervult de medezeggenschap al vaker de rol van meedenker en stimulator. ‘Maar de scheiding is niet zo strikt. Het gaat er volgens mij ook vooral om dat je een goede balans krijgt in de zogenoemde governancedriehoek: de verhouding tussen directie, raad van toezicht en medezeggenschapsraad. Hoe zorg je ervoor dat je elkaar versterkt, zonder op elkaars stoel te gaan zitten?’
Bouw aan een vruchtbare trialoog
Van oudsher gaat het binnen de driehoek vooral over zaken als het lesrooster en de cao. Inmiddels gaat die dialoog vaak veel verder, merkt Merijn. ‘Vanuit een gezamenlijk belang ontstaat idealiter een ‘trialoog’, waarbij bestuur, toezicht en medezeggenschap samen nadenken over de instellingsstrategie en over de vraag hoe ze gezamenlijk kunnen zorgen voor een zo goed mogelijke belofte aan de leerling. En dat lijkt me ook goed; juist samen zijn toezicht en medezeggenschap in staat om het bestuur in toom te houden en om de belangen van zowel de maatschappelijke als de interne stakeholders goed te behartigen.’
Werk vanuit dezelfde principes
Om daar te komen is het volgens Merijn wel belangrijk dat bestuur, toezicht en medezeggenschap werken vanuit dezelfde principes. ‘Bij de Hogeschool waar ik zelf actief ben, werken we vanuit dertien gezamenlijke geformuleerde principes. Zo is inclusie een leidend principe: we sluiten niemand uit en willen dat onze scholen voor iedereen maximaal toegankelijk zijn. Een ander leidend principe is dat we altijd verantwoording afleggen over onze besluiten. Als je het binnen de governancedriehoek eens bent over deze principes en deze ook terugkeren in de afzonderlijke visies van de drie partijen, leidt dat in mijn ervaring tot meer onderling vertrouwen en beter beleid.’
Zorg voor een goede opleiding
Wat Merijn verder nog wil meegeven: zorg voor een goede opleiding voor medezeggenschappers. ‘Het medezeggenschapswerk is niet vrijblijvend. Je zult stevig in je schoenen moeten staan om alle verzoeken die op je af komen, goed af te kunnen wegen. Een goede training kan voorkomen dat collega’s, ouders en leerlingen je gaan zien als een persoonlijke belangenbehartiger.’
Durf verder te kijken
Raden van toezicht raadt Merijn verder aan om eens verder te kijken dan het traditionele old boys network. ‘Durf eens een keer een jongere in je toezichtsorgaan op te nemen, of iemand die radicaal anders denkt. Die ene persoon uit de regio met een sterk lokaal netwerk voegt onder de streep vaak veel meer waarde toe dan een klinkende naam met een groot landelijk netwerk. Vraag jezelf eens wat vaker af: welke expertise en welk netwerk heb ik nu écht nodig?’
Haal de samenleving naar binnen
Zorg kortom dat je de juiste mensen op de juiste plek zitten en dat ze vervolgens ook goed worden opgeleid, benadrukt Merijn. ‘Als een van de drie partijen sterker is, of een van de gremia is niet sterk genoeg is, dan valt de driehoek om. Dat geldt ook op decentraal niveau. Is er binnen jouw instelling nog geen toezichtsorgaan ingesteld? Kijk als directeur of rector dan eens of je, naast de decentrale medezeggenschapsraad, bijvoorbeeld een raad van advies kunt instellen. Zo haal je de samenleving meer naar binnen en versterk je de governancedriehoek. Nu de rol van externe toezichthouders – zoals de Onderwijsinspectie en het ministerie van OCW – steeds kleiner wordt, is dat des te belangrijker.’
Handreiking Samenspel medezeggenschap en toezicht
Wil jij meer weten over het vormgeven van een goede samenwerking tussen medezeggenschap en toezicht? Eerder dit jaar publiceerde Sterk Medezeggenschap de handreiking Samenspel medezeggenschap en toezicht. Hierin doen we suggesties voor het vormgeven van de relatie tussen RvT en (G)MR in de dagelijkse praktijk en beschrijven we praktische voorbeelden.